Quan Sát
Bạn cứ quan sát tâm trí mình và bạn sẽ thấy hàng các biến cố quá khứ quay lại, từ xa xăm, vào thời bạn mới ba hay bốn tuổi. Và tất cả những điều đó đã trở nên được thu thập; nó thành đè nặng lên bạn.
Phật nói: Nếu ông muốn làm yên tĩnh tâm trí, điều đầu tiên là học nghệ thuật phản ánh. Chỉ phản ánh và đi tiếp. Vâng, sống trong khoảnh khắc này, sống một cách toàn bộ. Phản ánh bất kì cái gì đang đó và rồi để nó đi. Đừng níu bám lấy nó, để cho bạn lại thuần khiết, lại hồn nhiên, lại sẵn có, lại trống rỗng, sẵn sàng kinh nghiệm nữa.
Chính bởi vì quá khứ của bạn mà bạn không thể kinh nghiệm được hiện tại; quá khứ của bạn bóp méo mọi thứ. Chính bởi vì quá khứ của mình mà bạn cứ ham muốn tương lai, bởi vì bạn không muốn lặp lại sai lầm của quá khứ và bạn muốn có tất cả mọi hoan lạc bạn đã tận hưởng trong quá khứ lặp đi lặp lại trong tương lai. Cho nên tương lai của bạn chẳng là gì ngoài quá khứ được sửa đổi: mọi đau đớn đã bị xoá đi và mọi hoan lạc đều được nhân lên. Và giữa quá khứ và tương lai của bạn là hiện tại nhỏ bé – cái đó mới là thực. Giữa hai cái không thực bạn đang phá huỷ đi cái thực. Nếu bạn học cách phản ánh, thế thì quá khứ là không liên quan, tương lai là không liên quan; cái liên quan duy nhất là về hiện tại.
Hiện diện trong hiện tại – đó là nghĩa của phản ánh.
Và điều thứ hai: làm yên tĩnh tâm trí, Phật nói:
Quan sát.
Bạn sẽ làm gì khi bạn phản ánh? Bạn không phải là thứ chết, bạn không giống như chiếc gương chết – bạn sống động. Cho nên bạn sẽ làm gì? Quan sát.
Bạn nghĩ, bạn tưởng tượng, nhưng bạn chưa bao giờ quan sát. Quan sát là quá trình hoàn toàn khác. Nó nghĩa là bạn không có cái thích, cái không thích. Bạn không kết án cái gì, bạn không ca ngợi nữa. Bạn đơn giản nhìn và bạn nhận biết và bạn tỉnh táo – không chết như tấm gương. Bạn là nhận biết. Bạn đang quan sát điều đang xảy ra.
Bạn nhìn bông hồng; bạn phản ánh nó và bạn quan sát nó. Bạn không nói gì về bông hồng. Bạn không đem lời vào giữa bạn và bông hồng bởi vì tất cả những lời đó đều vô dụng. Khi bạn đang trực diện với bông hồng thực sao lại đem lời vào? Sao phá huỷ thực tại của bông hồng bằng việc đem diễn giải của quá khứ? Bạn có thể trích dẫn các nhà thơ lớn – Shelley và Yeats – nhưng bằng việc trích dẫn họ bạn đang đem vào giữa bạn và bông hồng này rào chắn. Để mắt bạn hoàn toàn trống rỗng đi -nhưng đừng rơi vào giấc ngủ. Quan sát, chỉ nhìn im lặng. Là nhân chứng.
Quan sát nghĩa là nhìn vào mọi sự không có đánh giá nào, không nói nó tốt không nói nó xấu – bởi vì chẳng cái gì là tốt và chẳng cái gì là xấu. Mọi sự đơn giản là điều chúng đang là.
Bông hồng là bông hồng và gai là gai; gai không xấu mà bông hồng cũng không tốt. Nếu con người biến mất khỏi trái đất, hoa hồng sẽ có đó, gai sẽ có đó, nhưng sẽ không có ai để nói rằng hoa hồng là tốt và gai là xấu. Chính tâm trí chúng ta mới tạo ra các giá trị này. Và điều này cứ thay đổi.
Mới một trăm năm trước không ai đã bao giờ nghĩ tới việc để cây xương rồng trong nhà mình. Nếu bạn mang cây xương rồng vào nhà mình, mọi người nghĩ bạn điên, cái gì đó đã đi sai với bạn! Nhưng bây giờ trồng hoa hồng trong nhà bạn là chính thống rồi. Những người tiên phong trồng xương rồng; họ mới là người văn hoá thực. Họ để xương rồng trong phòng ngủ của mình nữa – độc, nguy hiểm, nhưng xương rồng là “ở trong” và hoa hồng là “ở ngoài.” Kiểu mốt thay đổi.
Trong thế kỉ này, những cái xấu đã trở thành đẹp và những cái đẹp đã trở thành xấu. Picasso có giá trị – một trong những hoạ sĩ xấu nhất thế giới đã từng biết tới! Hai hay ba trăm năm trước ông ấy chắc đã bị buộc sống trong trại tâm thần nếu ông ấy vẽ những thứ như thế này. Ông ấy đã bị coi là loạn trí, hoàn toàn loạn trí. Bởi vì thế giới của Michelangelo là thế giới khác hoàn toàn; việc định giá khác đã tồn tại. Thế giới của Leonardo da Vinci là thế giới hoàn toàn khác.
Kiểu mốt cứ thay đổi. Mọi ngày con người cứ thay đổi. Thực tế không cái gì là tốt hay tồi, đẹp hay xấu. Tất cả đều phụ thuộc vào bạn. Bất kì cái gì bạn bắt đầu nghĩ là tốt, đẹp, đều trở thành tốt và đẹp. Sư Jaina đi người trần được người Jaina coi là vĩ đại, nhưng người khác nghĩ điều đó có chút tục tĩu. Nhiều lần vấn đề nảy sinh.
Mới vài ngày trước đây trong một làng, đã có bạo loạn bởi vì một sư Jaina đi vào thành phố và những người không Jaina phải đối người đàn ông trần truồng đó bước đi trong thành phố…. “Điều này là xấu cho con em chúng ta và vợ chúng ta và con gái chúng ta.”
Tôi không chống lại khoả thân, nhưng tôi cũng không thiên về sư Jaina đi trần. Lí do của tôi hoàn toàn khác; lí do của tôi là ở chỗ họ trông xấu thế. Chừng nào bạn không có thân thể đẹp bạn không có quyền ở trần. Tôi có thể chấp nhận Mahavira đi trần. Người ta nói rằng ông ấy có một trong những thân thể đẹp nhất – và điều đó dường như là vậy bởi vì mọi tượng của ông ấy đều đẹp thế. Ông ấy phải đã có thân thể rất đẹp, rất cân xứng. Nếu ông ấy đi trần, điều đó có thể hiểu được. Che đậy thân thể đẹp của ông ấy bằng quần áo sẽ không đúng. Nhưng sư Jaina này cố tình huỷ hoại thân thể mình. Họ là những người tự bạo: họ làm què quặt thân thể mình theo nhiều cách. Họ làm cho họ thành xấu nhất có thể được, bởi vì thân thể bạn càng xấu, bạn càng được kính trọng. Cho nên họ trở thành tranh biếm hoạ. Họ là tranh biếm hoạ, không phải là người thực. Tốt hơn cả là che họ bằng quần áo đẹp.
Điều đó tuỳ thuộc vào tiêu chí của bạn là gì, vào giá trị của bạn là gì. Nhưng trong thực tế, chẳng cái gì tốt và chẳng cái gì xấu; mọi sự đơn giản là điều chúng đang là. Nếu bạn chứng kiến thế thì không có vấn đề chọn lựa. Thế thì nhận biết vô chọn lựa nảy sinh trong bạn.
Nhận biết, nhưng không chọn lựa. Nếu bạn chọn, bạn mất quan sát. Nếu bạn bắt đầu níu bám – bởi vì khoảnh khắc bạn chọn bạn sẽ bắt đầu níu bám – thế thì phản ánh bị mất. Và một khi bạn đã hoàn thành hai điều đơn giản này – phản ánh và quan sát….
(Trích) – Dhammapada: Con đường của Phật – Tập 10
Chứng kiến
Trong cảm giác cuối cùng, việc tìm kiếm cái ta là việc tìm kiếm thực tại ở trước cái mà tất cả kinh nghiệm xảy ra. Đó là việc tìm kiếm người quan sát của tất cả kinh nghiệm. Nó là thực tại thấy toàn thể toàn cảnh, toàn thể sự hiển lộ của vũ trụ.
Tảng đá tồn tại, nhưng nó không có kinh nghiệm về sự tồn tại của riêng nó. Không cái gì thiếu khi có liên quan tới sự tồn tại của tảng đá, nhưng nó không có nhận biết về sự tồn tại của nó. Thế rồi có con vật: chúng tồn tại, và chúng cũng ý thức tới sự tồn tại của chúng. Con vật tồn tại và cũng kinh nghiệm sự tồn tại riêng của chúng. Tảng đá tồn tại nhưng nó không có kinh nghiệm của nó, con vật tồn tại và kinh nghiệm nó.
Trong con người, chiều thứ ba của tâm thức bắt đầu. Con người tồn tại chỉ như tảng đá tồn tại, con người kinh nghiệm sự hiện hữu của mình cũng như bất kì con vật nào kinh nghiệm, nhưng con người cũng có thể nhận biết về hai trạng thái khác. Con người có thể tồn tại, con người có thể biết rằng mình tồn tại, và con người cũng có thể biết rằng mình biết rằng mình tồn tại. Việc kinh nghiệm này tại điểm thứ ba được gọi là chứng kiến.
Tảng đá vô ý thức, con vật có ý thức, nhưng con người thậm chí còn có ý thức về việc có ý thức của mình. Con người nhận biết về tâm thức của mình. Nhưng điều này chỉ là tiềm năng trong con người; mọi người không sẵn sàng trong trạng thái này. Nó có thể là như vậy, nhưng nó lại không là hoàn cảnh. Phần lớn con người đều ở mức con vật: họ tồn tại, họ kinh nghiệm rằng họ tồn tại, nhưng họ không có kinh nghiệm về bất kì cái gì của trạng thái thứ ba, của việc chứng kiến. Nhưng đây là điều đúng duy nhất trong trạng thái thức của họ. Trong trạng thái ngủ, họ rơi lại vào cùng trạng thái như tảng đá – tồn tại đấy, nhưng không nhận biết về điều đó.
Khi bạn ngủ, thế thì không có khác biệt giữa trạng thái của bạn và trạng thái của đá. Trong giấc ngủ của mình bạn chỉ giống như tảng đá. Nếu bạn muốn, bạn cũng có thể nói điều đó theo cách đối lập: tảng đá là hệt như bạn ngoại trừ rằng tảng đá bao giờ cũng trong ngủ sâu. Khi bạn không có kinh nghiệm về việc chứng kiến nhưng bạn lại ý thức về sự tồn tại của mình, thế thì bạn ở trong cùng trạng thái như con vật. Lần nữa, bạn có thể nói điều đó theo cách đối lập: con vật là trong cùng trạng thái như bạn bởi vì nó cũng không kinh nghiệm việc chứng kiến. Và việc sinh của con người thực bắt đầu bằng việc chứng kiến.
Hãy cố gắng hiểu nghĩa của từ chứng kiến. Có lẽ đây là từ quan trọng nhất trong toàn thể ngôn ngữ con người, đặc biệt là các từ đã được dùng trong tìm kiếm tâm linh. Chúng ta có thể nói về quá trình chứng kiến về sau, nhưng trước tiên, sẽ là rất tốt nếu bạn có thể hiểu nghĩa của từ này.
Nếu tay bạn bị thương và có đau, bạn sẽ cảm thấy rằng bạn đang trong cơn đau. Nếu bạn cảm thấy rằng bạn đang trong cơn đau, thế thì chưa có việc chứng kiến đâu. Nếu bạn cảm thấy rằng tay bạn đang trong cơn đau và bạn cũng nhận biết về điều đó, thế thì nhân chứng đã đi vào trong cảm nhận của bạn. Có cơn đói trong dạ dầy bạn, và nếu bạn cảm thấy rằng bạn đói, thế thì không có nhân chứng; bạn bị đồng nhất với cơn đói. Nếu bạn chú ý rằng có cơn đói, nếu bạn nhận biết về điều đó và bạn đơn giản vẫn còn nhận biết; khi bạn không trở nên bị mất hút trong kinh nghiệm này và bạn vẫn còn ở bên ngoài nó, ở một khoảng cách; khi bạn có khoảng cách giữa bạn và kinh nghiệm đó, thế thì khoảng cách này càng lớn, việc chứng kiến sẽ càng lớn. Khoảng cách càng nhỏ, nhân chứng sẽ bị mất. Từ được dùng cho việc thiếu chứng kiến là “đồng nhất” – trở thành bị mất trong cái gì đó.
Việc chứng kiến nghĩa là tách rời khỏi cái gì đó, không bị đồng nhất. Khi một người vẫn còn tách rời với mọi kinh nghiệm của mình – dù nó là đau đớn hay vui thú, dù nó là tử hay sinh, không thành vấn đề cái gì đang xảy ra – khi tâm thức người đó không trở thành một với bất kì cái gì đang xảy ra mà vẫn còn ở ngoài nó, mùi vị của nhân chứng đã bắt đầu. Nếu ai đó quen dùng ngôn ngữ xúc phạm, điều đó lập tức giữ bạn lại; khoảng cách bị phá vỡ. Mũi tên của xúc phạm xuyên vào bạn và khoảng cách bị phá vỡ. Thế thì bạn không nhớ rằng có ai đó người đang xúc phạm, có ai đó người bị xúc phạm – và bạn là một với người đang quan sát cả hai người xúc phạm và người bị xúc phạm.
Trong thực nghiệm thường xuyên của mình với việc chứng kiến, dần dần, dần dần Swami Ramateertha thậm chí đã thay đổi ngôn ngữ của mình. Có lẽ, ngôn ngữ của anh ấy đã thay đổi theo cách riêng của nó bởi vì anh ấy đã thực nghiệm nhiều thế.
Anh ấy ở New York. Vài người xúc phạm anh ấy trên đường, nhưng anh ấy trở về nhà cười to. Anh ấy nói với bạn bè của mình, “Hôm nay là một ngày thật vui! Rama đi ra chợ” – Rama là điều anh ấy tự gọi mình – “và vài người bắt đầu chửi anh ta và xúc phạm anh ta, và anh ta đã phải chịu rắc rối nào đó!”
Bạn anh ta nói, “Anh đang nói cứ dường như ai đó khác đã bị xúc phạm và phải chịu rắc rối.”
Ramateertha nói, “Nhưng đó đích xác là điều đã xảy ra! Bởi vì tôi đã quan sát cả hai – người xúc phạm và người bị xúc phạm.”
Rất khó vẫn còn tách rời khi bạn bị xúc phạm bằng lời. Bạn bỗng nhiên sẽ trở nên hoàn toàn bị đồng nhất và hấp thu việc xúc phạm.
Chính tiềm năng của tâm thức là nó có thể hoặc trở nên bị đồng nhất, hoặc nó có thể ra xa và đứng ở một khoảng cách. Đây là toàn thể tiềm năng của tôn giáo. Nếu tiềm năng này mà không có đó, thế thì sẽ không có khả năng nào cho tôn giáo tồn tại. Và nếu không có khả năng nào cho trạng thái chứng kiến xảy ra, cũng sẽ không có cách nào để chấm dứt khổ sở.
Có một triết gia ở Hi Lạp, Epitectus. Có tin đồn về ông ấy rằng ông ấy đã đạt tới trạng thái chứng kiến, nhưng nhà vua không được thuyết phục. Nhà vua nói, “Làm sao người nào có thể chỉ là nhân chứng được? – nhưng chúng ta sẽ thấy…”
Epitectus được triệu tới. Nhà vua cũng triệu tới hai lực sĩ và bảo họ đập gẫy cả hai chân của Epitectus. Epitectus duỗi cả hai chân ra và vua nói, “Sao ông không kháng cự hay tranh đấu lại?”
Epitectus nói, “Tranh đấu là hoàn toàn vô nghĩa bởi vì các lực sĩ khoẻ hơn tôi nhiều. Mọi kháng cự sẽ hoàn toàn là vô ích. Vả lại, kéo dài hành động của tự nhiên này sẽ tạo ra nhiều đau đớn cho Epitectus, cho nên chân ông ta càng bị bẻ gẫy sớm chừng nào, câu chuyện sẽ càng kết thúc sớm chừng ấy.”
Vua nói, “Ông ngụ ý gì?”
Epitectus nói, “Người được gọi là Epitectus, chính là cái tên được trao cho thân thể này và trao cho người ông ấy triệu tới, sẽ bị đau quá nhiều.”
Vua hỏi, “Thế về ông thì sao?”
Epitectus đáp, “Ta sẽ quan sát! Ta sẽ quan sát sự ngu xuẩn của ông, ta sẽ quan sát sức mạnh của các lực sĩ của ông, ta sẽ quan sát rắc rối của Epitectus – ta sẽ quan sát tất cả những điều đó.”
Thế rồi vua nói, “Việc nói chẳng chứng minh được cái gì. Chân ông sẽ phải bị đập gẫy.”
Chân ông ấy bị đập gẫy, và Epitectus cứ quan sát. Thế rồi ông ấy nói, “Nếu ông xong việc rồi, bây giờ ta muốn đưa Epitectus về nhà.”
Nhà vua bắt đầu khóc! Ông ta chưa bao giờ quan niệm nổi rằng điều này lại là có thể. Ông ta sụp xuống dưới chân Epitectus và hỏi về bí mật của hiểu biết này.
Epitectus nói, “Ngay cả bây giờ ta cũng không phải là người mà ông đang chạm vào chân. Ta đang thấy rằng nhà vua đang khóc. Bây giờ Epitectus lại trong rắc rối, một loại rắc rối khác – bây giờ chân của ông ấy đang bị chạm vào! Một thoáng trước đây chúng đã bị giữ để bị bẻ gẫy, bây giờ chúng lại bị giữ trong kính trọng… nhưng ta đang quan sát tất cả mọi điều này.”
Việc chứng kiến nghĩa là không có sự đồng nhất với bất kì kinh nghiệm về bất kì cái gì – với bất kì kinh nghiệm nào, tôi nói thế! Không kinh nghiệm nào chạm vào bạn cả. Bạn đứng ở một khoảng cách, bên ngoài nó. Sự tách rời của bạn với kinh nghiệm không bị ảnh hưởng bởi bất kì lí do nào.
Khi bạn bước đi trên đường, bạn có thể làm điều đó theo cách bạn vẫn bước, hay bạn cũng có thể bước đi theo cách mà hành động bước đang xảy ra và bạn đang chứng kiến nó, quan sát nó. Sự đồng nhất của bạn với từng hành động sẽ phải bị phá vỡ; sự đồng nhất với tất cả các kinh nghiệm sẽ phải bị bỏ lại đằng sau. Khi bạn đang ăn, bạn có thể ăn theo cách bạn vẫn ăn, nhưng bạn cũng có thể ăn theo cách hành động ăn đang xảy ra và bạn chỉ đang quan sát nó.
Khi bạn bắt đầu trở nên nhận biết theo cách này trong từng mọi khoảnh khắc, thế thì với nỗ lực thường xuyên này để nhận biết, nhân chứng sẽ được sinh ra. Thế thì bên trong bạn sẽ có một tâm thức chỉ quan sát. Nó chỉ là người quan sát, người biết; nó không bao giờ là người làm.
(Trích) – Chuyến bay từ Một mình tới Một mình
Nhân chứng và Khán giả
Thầy liên tục bảo chúng con “Hãy nhận biết,” “Hãy là nhân chứng.” Nhưng một tâm thức chứng kiến có thực sự ca hát, nhảy múa và nếm trải cuộc sống không? Nhân chứng có phải là khán giả đơn thần của cuộc sống và không bao giờ là người tham dự không?
Anand Nur, tâm trí nhất định nêu ra câu hỏi này chẳng chóng thì chầy, bởi vì tâm trí rất sợ việc trở thành nhân chứng của bạn. Tại sao tâm trí lại sợ việc bạn trở thành nhân chứng thế? – bởi vì việc bạn trở thành nhân chứng là cái chết của tâm trí.
Tâm trí là người làm, nó muốn làm mọi thứ, còn chứng kiến là trạng thái của không làm. Tâm trí sợ rằng, “Nếu mình trở thành nhân chứng, mình sẽ không được cần tới thêm nữa.” Và theo một cách nào đó tâm trí là phải…
Một khi nhân chứng nảy sinh trong bạn thì tâm trí phải biến mất, cũng giống như nếu bạn đem đèn vào trong phòng mình và bóng tối phải biến mất – điều đó là không tránh khỏi. Tâm trí có thể tồn tại chỉ nếu bạn vẫn còn ngủ say, bởi vì tâm trí là trạng thái của mơ và mơ có thể tồn tại chỉ trong giấc ngủ.
Bằng việc trở thành nhân chứng bạn không còn ngủ nữa, bạn thức. Bạn trở thành nhận biết – trong như pha lê thế, trẻ trung và tươi tắn thế, sinh động và hiệu nghiệm thế. Bạn trở thành ngọn lửa – mãnh liệt, bùng cháy từ cả hai đầu – dường như, trong trạng thái của mãnh liệt đó của ánh sáng, của tâm thức, tâm trí chết đi, tâm trí tự tử. Do đó tâm trí sợ.
Và tâm trí sẽ tạo ra nhiều vấn đề cho bạn, nó sẽ nêu ra nhiều, nhiều câu hỏi. Nó sẽ làm cho bạn ngần ngại lấy cú nhảy vào cái không biết, nó sẽ cố gắng kéo bạn lại. Nó sẽ cố gắng thuyết phục bạn rằng, “Với tớ là an toàn, an ninh; với tớ cậu đang sống dưới chỗ trú ngụ, được canh gác chu đáo. Tớ sẽ chăm nom mọi bề cho cậu. Với tớ cậu hiệu quả, có kĩ năng. Khoảnh khắc cậu rời tớ, cậu sẽ phải bỏ lại mọi tri thức và cậu sẽ phải bỏ lại mọi an ninh, an toàn. Cậu sẽ phải vứt bỏ áo giáp của mình và cậu sẽ đi vào cái không biết. Cậu đang nhận nguy hiểm một cách không cần thiết chẳng bởi lí do nào cả.” Và nó sẽ cố gắng đem những cách hợp lí hoá hay vào. Đây là một trong những cách hợp lí hoá mà gần như bao giờ cũng xảy ra cho mọi thiền nhân.
Không phải là bạn, Anand Nur, người đang hỏi câu hỏi này; chính tâm trí, kẻ thù của bạn, người đang đặt ra những câu hỏi này qua bạn. Chính tâm trí đang nói, “Thưa Thầy kính yêu, Thầy liên tục bảo chúng con ‘Hãy nhận biết,’ ‘Hãy là nhân chứng.’ Nhưng một tâm thức chứng kiến có thực sự ca hát, nhảy múa và nếm trải cuộc sống không?”
Có chứ, Anand Nur – thực tế chỉ tâm thức chứng kiến mới có thể thực sự ca hát, nhảy múa và nếm trải cuộc sống. Điều đó sẽ có vẻ như nghịch lí – nó thế đấy! Nhưng tất cả mọi cái thật thì bao giờ cũng nghịch lí, hãy nhớ. Nếu chân lí mà không nghịch lí thế thì nó không phải là chân lí chút nào, thế thì nó là cái gì đó khác.
Nghịch lí là phẩm chất cơ bản, cố hữu của chân lí – hãy để điều đó chìm vào trong trái tim bạn mãi mãi! Chân lí như thế chính là mang tính nghịch lí. Mặc dầu mọi nghịch lí không phải là chân lí, mọi chân lí đều là nghịch lí. Chân lí phải là nghịch lí bởi vì nó phải là cả hai cực – phủ định và khẳng định – và vậy mà siêu việt. Nó phải là sống và chết, và thêm nữa. Với “thêm nữa” tôi ngụ ý siêu việt lên trên cả hai – cả ha và không cả hai. Đó là nghịch lí tối thượng.
Khi bạn ở trong tâm trí, làm sao bạn có thể hát được? Tâm trí tạo ra khổ sở; từ khổ sở không thể có bài ca nào được. Khi bạn trong tâm trí, làm sao bạn có thể nhảy múa được? Vâng, bạn có thể làm những cử chỉ trống rỗng nào đó gọi là điệu vũ, nhưng nó không phải là điệu vũ thực.
Chỉ một Meera mới biết điệu vũ thực, hay một Krishna, hay một Chaitanya. Đây là những người biết điệu vũ thực. Người khác chỉ biết kĩ thuật nhảy múa, nhưng không có gì tuôn tràn cả; năng lượng của họ là tù đọng. Những người sống trong tâm trí đang sống trong bản ngã, và bản ngã không thể nhảy múa được. Điều đó có thể tạo ra việc biểu diễn nhưng không phải là điệu vũ.
Điệu vũ thực xảy ra chỉ khi bạn đã trở thành nhân chứng. Thế thì bạn phúc lạc tới mức chính phúc lạc đó bắt đầu tuôn trào – đó là điệu vũ. Chính phúc lạc bắt đầu ca hát; bài ca nảy sinh theo cách riêng của nó. Và chỉ khi bạn là nhân chứng thì bạn mới có thể thưởng thức được cuộc sống.
Tôi có thể hiểu câu hỏi của bạn, Anand Nur. Bạn lo lắng rằng bằng việc trở thành nhân chứng người ta sẽ đơn thuần trở thành khán giả của cuộc sống. Không, là khán giả là một điều, và là nhân chứng là điều hoàn toàn khác, khác về chất.
Khán giả dửng dưng, người đó đờ đẫn, người đó đang trong một loại giấc ngủ. Người đó không tham gia vào cuộc sống. Người đó sợ, người đó là kẻ hèn nhát. Người đó đứng bên cạnh đường và đơn giản cứ nhìn người khác sống. Đó là điều bạn đang làm cả cuộc đời mình: ai đó khác đóng vai trong phim và bạn xem. Bạn là khán giả! Mọi người đều bị dính vào ghế hàng giờ trước chiếc ti vi – khán giả đấy. Ai đó khác hát, bạn nghe. Ai đó khác nhảy múa, bạn chỉ là khán giả. Ai đó khác yêu và bạn chỉ xem. Bạn không là người tham gia. Các nhà chuyên môn đang làm điều bạn đáng phải làm theo cách riêng của mình.
Nhân chứng không phải là khán giả. Thế thì nhân chứng là gì? Nhân chứng là người tham gia vậy mà vẫn còn tỉnh táo. Nhân chứng là ở trong trạng thái vô vi. Đó là từ của Lão Tử: nó có nghĩa là hành động thông qua không hành động. Nhân chứng không phải là người đã trốn chạy khỏi cuộc sống. Người đó sống trong cuộc sống, sống còn toàn bộ hơn nhiều, đam mê hơn nhiều, nhưng vậy mà vẫn còn sâu bên dưới là người quan sát; cứ nhớ mãi rằng, “Mình là tâm thức.”
Hãy thử đi trên đường: hãy nhớ rằng bạn là tâm thức. Việc bước đi vẫn tiếp tục – và một điều mới được thêm vào, một sự giầu có mới được thêm vào, một cái đẹp mới. Cái gì đó bên trong được thêm vào cho hành động bên ngoài. Bạn trở thành ngọn lửa của tâm thức, và thế thì việc bước đi có niềm vui hoàn toàn khác cho nó; bạn ở trên đất và vậy mà chân bạn không chạm đất chút nào.
Đó là điều Phật đã nói: Đi qua sông, nhưng đừng để nước làm ướt chân ông.
Đó là nghĩa của biểu tượng hoa sen ở phương Đông. Bạn phải đã thấy tượng Phật, ảnh của ông ấy ngồi trên hoa sen – đó là biểu dụ. Hoa sen là hoa sống trong nước vậy mà nước không thể chạm vào nó được. Hoa sen không trốn lên hang động Himalaya; nó sống trong nước và vậy mà vẫn còn xa xôi, xa xăm. Sống trong bãi chợ nhưng đừng cho phép bãi chợ đi vào bản thể bạn, sống trong thế giới vậy mà không phải là của thế giới – đó là điều được ngụ ý bởi “tâm thức chứng kiến.”
Đó là điều tôi ngụ ý bằng việc nói đi nói lại với bạn: Hãy nhận biết! Tôi không chống lại hành động, nhưng hành động của bạn phải được chiếu sáng bởi nhận biết. Những người chống lại hành động, họ nhất định mang tính kìm nén – và tất cả mọi loại kìm nén đều làm cho bạn bệnh hoạn, không toàn thể, không lành mạnh.
Các sư sống trong tu viện, Cơ đốc giáo hay Hindu giáo; các sư Jainas và sư Phật giáo, những người đã trốn khỏi cuộc sống – họ không phải là sannyasin thực. Họ đơn giản đã kìm nén ham muốn của mình và họ đã đi khỏi thế giới này, thế giới của hành động. Bạn có thể là nhân chứng ở đâu nếu bạn đi ra khỏi thế giới của hành động? Thế giới của hành động là cơ hội tốt nhất để mà nhận biết. Nó cho bạn thách thức, nó vẫn còn thường xuyên là thách thức.
Hoặc bạn có thể rơi vào giấc ngủ và trở thành người làm; thế thì bạn là phàm nhân, là tay mơ, là nạn nhân của ảo tưởng – hoặc bạn có thể trở thành nhân chứng và vậy mà vẫn sống trong thế giới này; thế thì hành động của bạn có phẩm chất khác của nó. Nó mới thực là hành động. Những người không nhận biết, hành động của họ không thực là hành động mà là phản động; họ chỉ phản ứng. Ai đó xúc phạm bạn và bạn phản ứng. Thử xúc phạm Phật mà xem: ông ấy không phản ứng – ông ấy hành động. Phản ứng phụ thuộc vào người khác – người đó nhấn nút và bạn chỉ là nạn nhân, là nô lệ; bạn vận hành như cái máy.
Người thực, người biết nhận biết là gì, không bao giờ phản ứng; người đó hành động từ nhận biết riêng của mình. Hành động không tới từ hành động của người khác; không ai có thể ấn phím của người đó được. Nếu người đó cảm thấy một cách tự phát rằng đây là đúng để làm, người đó làm nó; nếu người đó không cảm thấy cái gì cần thiết cả, người đó giữ yên tĩnh. Người đó không mang tính kìm nén; người đó bao giờ cũng cởi mở, diễn cảm. Cách diễn đạt của người đó là đa chiều. Trong bài ca, trong thơ ca, trong điệu vũ, trong tình yêu, trong lời cầu nguyện, người đó đều tuôn chảy.
Nếu bạn không trở nên nhận biết, thế thì chỉ có hai khả năng: hoặc bạn sẽ mang tính kìm nén hoặc mê đắm. Cả hai cách bạn vẫn còn trong tù túng.
(Trích) – Dhammapada: Con đường của Phật – tập 4
Quan sát và Tập trung
Bạn không thể thấy được cái gì đó chỉ bằng mắt bạn sao? Bạn không thể quan sát cái gì đó mà không mang tâm trí bạn vào sao? Chim líu lo này, im lặng này… Cần gì tâm trí? Đó là vấn đề về quan sát chứ không tập trung.
Nhưng đấy không chỉ là vấn đề của bạn, đấy là vấn đề của hàng triệu người, những người trở nên quan tâm tới thiền trên khắp thế giới. Tất cả họ đều sai lầm coi tập trung là thiền. Tập trung là cái gì đó của tâm trí. Nó được dạy trong trường phổ thông, cao đẳng, đại học. Nó có hữu dụng của nó – tôi không nói nó là vô dụng. Nó hội tụ vào đối thể nào đó.
Trong khoa học nó là được cần. Bạn phải hội tụ tâm trí bạn vào đối thể đặc biệt một cách toàn bộ để cho bạn có thể theo dõi được sâu. Bạn phải loại trừ mọi thứ khác, bạn phải chia cắt nó ra khỏi mọi thứ khác. Bạn phải làm hẹp tâm thức bạn lại; bạn gần như phải làm ra một chấm điểm từ nó. Đó là cách thức khoa học khi có liên quan tới thế giới khách thể.
Nhưng khi có liên quan tới thế giới chủ thể điều đó không ích gì, không ích chút nào. Ở đó bạn không hội tụ tâm trí bạn vào bất kì cái gì – vào ý tưởng về Thượng đế hay vào ánh sáng bên trong, ngọn lửa, tình yêu, từ bi – bạn không tập trung chút nào; bạn phải đơn giản nhận biết về mọi cái đang đó.
Con người của tập trung có thể bị làm sao lãng dễ dàng; bất kì cái gì cũng có thể là sự sao lãng bởi vì người đó đang cố làm cái gì đó phi tự nhiên. Chỉ đứa trẻ khóc, và người đó sẽ bị sao lãng; tiếng ồn giao thông, và người đó sẽ bị sao lãng; máy bay bay qua, và người đó sẽ bị sao lãng; chó sủa và người đó sẽ bị sao lãng. Bất kì cái gì cũng có thể làm sao lãng người đó. Và tất nhiên, khi người đó bị sao lãng người đó sẽ cảm thấy khổ sở, thất vọng – người đó đã sa ngã lần nữa. Con người của thiền không thể bị sao lãng bởi lẽ đơn giản là người đó không tập trung ngay chỗ đầu tiên.
Sự tồn tại không theo một đường, nó là đồng thời. Chẳng hạn, tôi đang nói ở đây, chim chóc líu lo, tiếng ồn giao thông có đó, tầu hoả chạy qua – tất cả những điều này đang xảy ra cùng nhau. Bạn phải đơn giản, im lặng, quan sát, chứng kiến tất cả những cái đang đó – không cần loại trừ bất kì cái gì bởi vì những thứ bị loại trừ sẽ cố làm sao lãng bạn. Nếu không cái gì bị loại trừ, nếu nhận biết của bạn là bao hàm tất cả, thế thì cái gì có thể làm sao lãng bạn được? Con chim này có thể làm sao lãng bạn được không? Thực ra, nó sẽ tôn cao im lặng của bạn. Không cái gì có thể sao lãng được bạn vì bạn không trong trạng thái căng thẳng.
Concentration – tập trung là căng thẳng, do đó mới có từ “attention – chú ý”. Nó bắt nguồn từ cùng gốc, “tension – căng thẳng”. Nhận biết không phải là chú ý; nhận biết là thảnh thơi, nó là nghỉ ngơi.
Cho nên nghỉ ngơi im lặng đi. Ý nghĩ sẽ trôi qua; không cần phải lo lắng – chúng có thể làm gì được? Ham muốn sẽ tới và đi. Quan sát chúng tới và đi. Đừng có đánh giá nào. Đừng nói, “Cái này tốt; cái này xấu.” Đừng nói, “Aha! Đây là cái gì đó vĩ đại, tâm linh, kì lạ!” Cảm giác nào đó trong xương sống – nó có thể chỉ là con kiến bò lên và bạn bắt đầu cảm thấy kundalini của bạn dâng lên, hay chỉ tưởng tượng – bạn thấy ánh sáng nào đó bên trong, điều không khó gì mấy… Bạn có thể thấy ánh sáng, bạn có thể thấy mầu sắc, mầu sắc phiêu diêu. Bạn có thể kinh nghiệm những điều đẹp đẽ, nhưng nó tất cả chỉ là tưởng tượng, dù mầu sắc tới đâu, dù đẹp tới đâu.
Đừng bắt đầu nói rằng điều này là tốt rằng Jesus đang đứng trước bạn hay Krishna hay Phật và rằng bây giờ bạn bắt đầu cảm thấy bạn đang tới ngày càng gần hơn với nhận biết tối thượng. Phật nói, “Nếu ông gặt ta trên đường, giết ta ngay lập tức!” Ông ấy ngụ ý: Nếu ta tới trong thiền của ông, đừng bắt đầu cảm thấy rất sung sướng về điều đó, bởi vì nếu ông bắt đầu cảm thấy sung sướng về nó ông sẽ bắt đầu níu bám lấy ý tưởng này – và nó chỉ là ý tưởng thôi. Cứ quan sát nó mà không ưa thích, không chọn lựa nào. Nếu bạn có thể là nhận biết vô chọn lựa về mọi thứ bên ngoài và bên trong, thiền sẽ xảy ra một ngày nào đó. Nó không phải là cái bạn phải làm.
Bạn có thể làm chỉ một điều và đó là học nghệ thuật quan sát, quan sát không phán xét nào. Thế rồi một ngày nào đó bạn đơn giản thảnh thơi, và trong thảnh thơi toàn bộ đó có nhận biết thuần khiết. Mọi ý nghĩ biến mất, mọi ham muốn biến mất; tâm trí không được tìm thấy nữa. Khi tâm trí không được tìm thấy, đây là thiền. Trạng thái của vô trí là thiền.
Cho nên bạn đã hiểu lầm tôi rồi. Khi tôi nói “Thiền”, tôi ngụ ý “Quan sát”. Tôi không nói “tập trung” – tôi chống lại tập trung. Và bởi vì tôi ủng họ quan sát bạn có thể quan sát bất kì cái gì. Bạn có thể ngồi trong bãi chợ và quan sát mọi người và điều đó sẽ là thiền. Bạn có thể ngồi trên ga tầu hoả và bạn có thể quan sát đủ mọi loại tiếng ồn: tầu hoả tới và hành khách lên xuống và công nhân la lối và người bán hàng, và thế rồi tầu hoả đi mất và im lặng trùm lên khắp ga. Bạn đơn giản quan sát, bạn không làm gì cả.
Và dần dần, dần dần bạn bắt đầu thảnh thơi, căng thẳng của bạn biến mất. Thế thì sáng suốt mở ra như cái nụ nở ra và trở thành hoa. Hương thơm ngào ngạt thoảng ra. Trong im lặng đó là chân lí, là phúc lạc, là phúc lành.
(Trích) – Đạo: Cổng Vàng – Tập 1
❁ ❁ ❁
Nguồn: Oshovietnam